Boisz się, że ktoś zaciągnie pożyczkę wykorzystując Twój numer PESEL? Teraz możesz temu zapobiec. Od 17 listopada br. każdy pełnoletni obywatel RP ma możliwość zastrzeżenia swojego numeru PESEL. Usługa ta ma na celu zapewnienie prewencyjnej ochrony przed konsekwencjami kradzieży tożsamości.
NA CZYM POLEGA ZASTRZEŻENIE NUMERU PESEL
Numer PESEL dostarcza wielu informacji na temat osoby, której dotyczy. Za jego pomocą można ustalić datę urodzenia i płeć, a w przypadku osoby odnotowanej w KRS nawet imię i nazwisko. Dzięki tym danym cyberprzestępca może spróbować zaciągnąć kredyt, dokonać zakupu przedmiotów na raty lub podjąć inne działania mające negatywne skutki, podszywając się pod osobę, której danymi dysponuje.
Możliwość zastrzeżenia numeru PESEL wynika z ustawy z dnia 21 lipca 2023 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczania niektórych skutków kradzieży tożsamości. A konkretnie została zapisana w ustawie z dnia 24 września 2010 r. o ewidencji ludności. Natomiast wymienione w nowelizowanych przepisach instytucje będą zobowiązane do weryfikowania Rejestru zastrzeżeń numerów PESEL przed zawieraniem i zmianami umów kredytowym, a także umowy rachunku oszczędnościowego. Instytucje finansowe mogą to robić (ale na razie nie muszą) już od 17 listopada br., natomiast od 1 czerwca 2024 roku będzie to obowiązkowe.
JAK ZASTRZEC NUMER PESEL
Zastrzec numer PESEL można przez Internet lub w urzędzie. Pierwszą możliwość daje internetowy serwis mObywatel.gov.pl. Po zalogowaniu się do niego z menu znajdującego się po lewej stronie należy wybrać pozycję „Twoje dane”, a następnie „Rejestr zastrzeżeń PESEL”. Zostaniesz przeniesiony na stronę, w której widoczny jest niebieski przycisk „Zastrzeż PESEL”. Wystarczy kliknąć go i potwierdzić swój wybór.
Drugą możliwością jest zastrzeżenie numeru PESEL w dowolnym urzędzie gminy. Wystarczy pobrać i wypełnić wniosek, który należy złożyć w urzędzie. Wniosek zostanie przyjęty i zrealizowany od razu.
Według ministra cyfryzacji Janusza Cieszyńskiego od połowy grudnia będzie możliwe zastrzeżenie numeru PESEL również przez aplikację mobilną mObywatel. Zgodnie z ustawą czynności tej będzie można dokonać również w banku krajowym, spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej lub w placówce pocztowej. Usługa we wszystkich przypadkach jest całkowicie bezpłatna.
ZASTRZEŻENIE AUTOMATYCZNE LUB PRZEZ PEŁNOMOCNIKA
Zastrzeżenie numeru PESEL będzie dokonywane z urzędu w sytuacji zgłoszenia kradzieży, zgubienia lub zniszczenia dokumentu tożsamości. Oznacza to, że samo zgłoszenie utraty dowodu osobistego spowoduje automatyczne zastrzeżenie numeru PESEL. Nastąpi ono również z chwilą śmierci osoby.
Zastrzeżenia numeru PESEL można dokonać samodzielnie lub przez pełnomocnika. Z drugiej opcji będą mogły skorzystać osoby pozbawione możliwości osobistego działania, np. niepełnosprawne lub obarczone innymi niedającymi się pokonać przeszkodami, a także osoby z ograniczoną zdolnością do czynności prawnych lub jej pozbawione.
COFNIĘCIE ZASTRZEŻENIA NUMERU PESEL
Niestety zastrzeżenie numeru PESEL wiąże się z pewnymi utrudnieniami. Przykładowo nie będzie można wówczas zaciągnąć pożyczki lub dokonać zakupu na raty. Utrudnione będą też czynności dokonywane przed notariuszem, takie jak np. nabycie lub zbycie nieruchomości. Osoba, która zastrzegła numer PESEL nie będzie również mogła za jego pomocą wypłacić pieniędzy w instytucjach bankowych (w kwocie przewyższającej 3-krotność minimalnego wynagrodzenia za pracę).
Jeśli zechcesz dokonać „zablokowanych” czynności, a wcześniej zastrzegłeś swój PESEL, możesz cofnąć zastrzeżenie. Cofnięcie jest możliwe za pośrednictwem tych samych kanałów komunikacji co przy zastrzeganiu i również jest bezpłatne. Można dokonać cofnięcia bezterminowego lub czasowego, wskazując datę ponownego zastrzeżenia numeru PESEL. Nie ma limitu liczby zastrzeżeń ani ich wycofywania.
KTO POWINIEN ZASTRZEĆ NUMER PESEL
Zastrzec numer PESEL może każdy pełnoletni obywatel bez wskazywania przyczyny. Jednak z możliwości tej powinny skorzystać zwłaszcza osoby, których dane objęte zostały np. wyciekiem danych. Jest to zalecane również osobom, których numer PESEL figuruje m.in. w KRS, Krajowym Rejestrze Zadłużonych czy w Elektronicznych Księgach Wieczystych oraz posługującym się kwalifikowanym podpisem elektronicznym, który zawiera tę informację.
Warto pamiętać, że możliwość zastrzeżenia numeru PESEL ma charakter prewencyjny i przede wszystkim zapobiega jego wykorzystaniu w przyszłości. Dlatego nawet jeśli (zgodnie z Twoją wiedzą) Twoje dane nie zostały (jeszcze) objęte wyciekiem lub nie figurują w rejestrach publicznych, powinieneś zastanowić się nad skorzystaniem z tej możliwości. Pamiętaj, że jest ona bezpłatna, a zastrzeżenie można zawsze cofnąć.
CZY ZASTRZEŻENIE NUMERU PESEL CAŁKOWICIE OCHRONI PRZED KRADZIEŻĄ TOŻSAMOŚCI
Zastrzeganie numeru PESEL nie byłoby konieczne, gdyby był on traktowany tak jak powinien, tj. wyłącznie jako identyfikator, a nie jedyny parametr uwierzytelniający osobę, która go podaje. Bywa on wykorzystywany (nie tylko w instytucjach bankowych) również jako domyślne hasło.
Zatem zastrzeżenie numeru PESEL niestety nie uchroni całkowicie przed możliwością kradzieżą tożsamości w niektórych serwisach internetowych lub przed podaniem się za osobę, do której PESEL jest przypisany i np. wyłudzeniem jej danych. Tylko podmioty upoważnione w ustawie mają dostęp do rejestru zastrzeżonych numerów PESEL i jedynie te instytucje w określonych przypadkach są zobowiązane do weryfikacji tej informacji.
Oznacza to, że zastrzeżenie numeru PESEL może nas uchronić tylko przed najbardziej szkodliwymi próbami jego wykorzystania przez przestępców. Jednak w wielu przypadkach nadal będziemy narażeni na nadużycia z nim związane. Przynajmniej do czasu uzyskania powszechnej świadomości, że znajomość i możliwość zadysponowania konkretnym numerem PESEL, wcale nie oznacza, że jesteśmy osobą, do której jest on przypisany.